Хомус күнүн биһиги республикабыт анаан бэлиэтиир буолбута быйыл ахсыс сыла. Ол чэрчитинэн, улуустарга ыллыыр чыычаахтаах саха хомуһун тула араас тэрээһиннэр ыытыллаллар.
XXI үйэ биир дьикти феномена саха хомуһа буолла диэн тас дойдуларга тиийэ култуура сонуна кэпсиир, бэл диэтэр, үөрэх-билим эйгэтэ билинэр буолла. Ол тухары, саха этигэн хомуһун сүрэҕи сүүдүтэр дьүрүскэн тыаһа аан дойдуга тарҕаан олорор биһиэхэ уруулуу тыллаах, майгыннаһар этнокултууралаах араас норуоттар муусукаларын түһүлгэтигэр, өрөспүүбүлүкэ ыытар улахан тэрээһиннэригэр норуоттары ситимниир, түмэр, ыаллыы эйэлээх олоххо далаһа быраҕар суолталанна, норуот инники кэскилин түстүүр сырдык дьылҕаланна.
Ахсынньы 5,6,7 күннэригэр Олоҥхо дойдутунан ааттанар Сунтаар ытык сиригэр «Саха хомуһун үгэстэрин үйэтитии» диэн өр сыллаах бырайыак үлэтин биир түһүмэҕэр улуус түөрт улахан нэһилиэгэ кытынна, хомус киэҥ түһүлгэтэ тэрилиннэ. Бордоҥунан, Элгээйинэн, Тойбохойунан, Сунтаарынан хомуска сыһыаннаах үлэҕэ нэһилиэнньэ араас араҥатыттан 700-чэ киһи хабылынна. Быйылгы тэрээһиҥҥэ үлэ саҥа көрүҥүн быһыытынан «Саха хомуһун тардыы төрүт үгэстэрэ» диэн икки сыллаах нэһилиэнньэни үөрэхтиир аналлаах куурус тэрийэн ыытыыга, бастакы кэрдииһигэр, саха хомуһун төрдүн-ууһун дьикти устуоруйатын, тимирин култууратын уустук дьапталҕатын толору сырдатар, саха «этигэн» хомуһун ырыатын-тойугун ыраахтан анаарар, сылыктыыр, билиини биэрэр бэртээхэй үөрэх ыытылынна. Сунтаардааҕы Оҕо дьоҕурун сайыннарар киин тэрийиитинэн Дьокуускай куораттан хомус Түмэлиттэн уонна аан дойдутааҕы Кииниттэн ити тэрээһини иилии-саҕалыы, үөрэх түөрүйэтин сырдата уонна быраактыкатын үөрэтэ, сайыннара Хомус Аан дойдутааҕы Киинин Бэрэсидьиэнэ, ХИФУ ХИНТуоКИ бэрэпиэссэрэ, филология билимин дуоктара Иван Егорович Алексеев — Хомус Уйбаан, киин учуонай-сэкэритээрэ Эркин Павлович Алексеев — Эркин Абаҕан, тэрийэр үлэҕэ салаа сэбиэдиссэйэ Туяра Анатольевна Жиркова, хомус түмэлин пуондатын сэбиэдиссэйэ Вера Васильевна Бурнашева, ХИФУ автодорожнай үнүстүүтүн дассыана, физика-математика билимин хандьыдаата Николай Николаевич Бурцев-Бахсы Уус уонна улуус иһигэр хомус үлэтин сүрүннээччи, куурус үөрэтэр бырагыраамматын ааптара, саха хомуһугар үгэһи тутааччы Антонина Константиновна Никитина кэлэн үлэлээтибит.
Бу үс күннээх кууруска саха хомуһа тоҕо өлбөт-сүппэт дьылҕаламмытын, онуоха туох төрүөттэр баалларын билиҥҥи үөрэх хараҕынан көрөн, ити көһөҥө сайдыыны быһаарар суоллары бэрт ыраахтан түөһэн, саха хомуһун эргитэр көлөһөтө Иван Егорович Алексеев — Хомус Уйбаан кэпсээбитин истээччи олус сэргээтэ, ылынна, астынна. Хомус Уйбаан туһунан аҕыйах да тылы этэн ааһар тоҕоостоох. Кини саха хомуһун, дьиктитэ баар, төрүт уус дьарыкпыт бэйэбититтэн тэйэн, умнулла сыһан эрдэҕинэ хаттаан тилиннэрбит, хомус тардыы аныгы оскуолатын төрүттээбит, ону ааһан, атын омукка биллиитигэр, тарҕаныытыгар олук уурбут улахан тэрээһиннэри саҕалаабыт киһи буолар. Итиннэ кини хомуска сыһыаннаах, бэйэтигэр дьүөрэлии дьону тардан, көҕүлээн, хомуһу чинчийэр үөрэхтээхтэри, култуура үлэһиттэрин, уустары-хомусчуттары бииргэ түмэн үлэлэппит улахан өҥөлөөх. Идэтийбит үөрэх-билим киһитэ буолан, киһи саҥа үөскүүр аппаратыттан саҕалаан, саҥарар саҥатын тыас, тыл сокуоннарын кытта холбуу тутан түөрүйэлээн, хомус тардыы араастарын быһааран, наардаан, сааһылаан, үөрэтэр анал методиканы суруйан, ааспыт үйэ 80-с сылларын саҥатыгар аан маҥнай хомус тардар оскуоланы төрүттээбитэ.
Оттон хомус тимирин култууратын инньэ таас үйэтинээҕи сахтарга хомуска маарынныыр тэриллэр былыргы көмүктэртэн көстүтэлээбит холобурдарыттан саҕалаан, ортоку олукка оҥоһулла сылдьыбыт быалаах муос, мас хомустары кытта тэҥнии тутан, билиҥҥи тимир хомуһу охсор саха ууһа уһанар албаһыттан туттар тэрилигэр тиийэ ХИФУ дассыана, физика-математика үөрэхтээҕэ, Николай Николаевич Бурцев — Бахсы Уус кэпсээтэ. Бу хомус эйгэтигэр эмиэ өртөн биллэр учуонай хомус туһунан бэйэмньи түөрүйэтэ, араас сабаҕалааһыннара истэр дьон интэриэһин өрүү күүскэ тардар. Кини бэйэтэ айылҕаттан айдарыылаах уус киһи, аҕата Уус Алдан Суоттутуттан төрүттээх Николай Петрович Бурцев саха хомуһун охсууга араас технологияны киллэрбит мындыр уус этэ, ол иһигэр икки тыллаах хомуһу эмиэ оҥороро. Н.Н Бурцев Россия тимир уустарын сойууһун Вице-Президенэ, Саха сирин уустарын Холбоһуктарын Президенэ, Россия тимири уһаныыга А.И.Зимин аатынан Академиятын дьиҥнээх чилиэнэ буолара тимири уһаарыы, уһаныы дьыалатыгар чахчы идэтийбит киһи буоларын туоһулуур.
Хомус аан дойдутааҕы кииниттэн барбыт саха тимир хомуһун арааһын, омук дойдуларыттан кэлэн түмэлгэ харалла сытар мас, муос, бамбук хомус эгэлгэтин илдьэ тиийэн, оҕо да, улахан да дьон интэриэһин тардар гына кэрэхсэбиллээхтик пуонда сэбиэдиссэйэ Вера Васильевна Бурнашева кэпсээтэ. Вера Васильевна хомус түмэлигэр өр сылларга билии-көрүү, үлэни- хамнаһы тэрийии да өттүнэн улахан үөрэҕи ааспыт, үөрүйэҕи, уопуту мунньуммут идэлээх үлэһит быһыытынан ханна да сырыттар бэйэтигэр дьон болҕомтотун сатаан тардар ураты эйгэлээх киһи. Кэпсии туран кини истээччи толкуйа хайа диэки хайыспытын, өйө-санаата төһө тобуллубутун, болҕомтото ханна туһаайбытын тута билэ охсон, ону табан туһанан, кэпсэтии ыллыгын таптаабытынан салайар дьикти талааннаах. Аны туран, хомус арааһын билэрэ, сороххо таба ааттыыр да уустук курдук, хайа, оттон уонна тыаһын-ууһун, таһаарар матыыбын арааран, табан кэпсээһин да ылбычча киһиэхэ табыллыа суох курдук! Аныгы хомус хаатын көрдөрөн, ону быһааран кэпсиир, ардыгар уйатыттан сатаан хостуур да уустуктардаах буоллаҕа…
Хомус тарда үөрэтии бэйэтэ туспа уустуктаах. Тыас таһаарыы — ким баҕарар, кыһамньытын уурбут киһи сатыыр дьыалата курдук. Оттон хомуһу маҥнай илиигэ ылан, сатаан уоска-тиискэ таҕайан, ыллатан-туотан, кэрэ муусука оҥорон, туораттан истээччи биһириирин, хомусчут киһиэхэ бэйэтигэр сыһыаран эттэххэ, сүрэх астынар, дууһа дуоһуйар, уоскулаҥ кэлэр туругар киирии — ылла-ылбычча буолбатах. Дьэ манна уһуйааччы идэтигэр сыһыана, айылҕаттан талаана, үөрэх үөрүйэҕин киһиэхэ иҥэрэр дьоҕура инники күөҥҥэ тахсан кэлэр. Кини идэтин чахчы баһылаабыт буоллаҕына — үөрэнээччи дьоло. Бу куурус анал үөрэҕи уонна идэтийиини биэрэрин быһыытынан, куораттан хомус тардыы үөрэҕин Хомус Түмэлин уонна Киинин эдэр исписэлиистэрэ, импровизатор хомусчуттар Эркин Алексеев, Туяра Жиркова ыыттылар. Эркин Абаҕан — культуролог үөрэхтээх, Хомус Киинин ученай сэкэритээрэ, 2017 сыл Сочитааҕы ыччат уонна устудьуон аан дойдутааҕы XIX бэстибээлин кыттыылааҕа, өрөспүүбүлүкэтээҕи хомус түһүлгэлэрин куоталаһыытын хас да төгүллээх кылаан бириис хаһаайына. Туяра Жиркова — ХИФУ ХИНТуоКИ культурология магистрана, Хомус Киинин тэрийэр салаатын сэбиэдиссэйэ, «Интернет Хомус Куо Мира — 2011» анал аат хаһаайына, аан дойдуга хомус (варган) эйгэтин биллиилээх деятеллэрэ Шишигиттэр хомусчут династияларын чилиэнэ. Үс күн тура тэбинэн үөрэххэ эдэр хомусчут учууталлар кылааттара улахан: истээччилэр үөрэҕи олус ылыннылар, чахчы астынан тарҕастылар.
Кууруска барыта 28 идэлээх үлэһит үөрэннэ, 11 оскуола оҕото кэлэн хомус тардыыга анал дьарыгы барда, ойоҕоһуттан истээччи быһыытынан 5 киһи сырытта — барыта холбоон, 44 киһи үөрэҕи ааста. Манна үөрэнэр дьон баһыйар өттүн култуура (13 киһи) уонна үөрэҕирии (12 киһи) тэрилтэлэригэр үлэлии сылдьар, идэлэрин оҕону, ыччаты иитиигэ ситимнээбит араҥа ылла, уоннааҕыта — нэһилиэктэр түмсүүлэриттэн уонна оскуола оҕотун ансаамбыллара улуус кииниттэн (ОДьСК куруһуогун истээччилэрэ (сал. Спиридонова Т.Н.), Арыылаах оскуолатыттан (Н.Ю.Данилова салайааччылаах ансаамбыл оҕолоро) кэлэн сэминээри иһиттилэр. Үөрэх бу түһүмэҕэ аҥардас түөрүйэнэн эрэ муҥурдаммат, итини сэргэ, саха хомуһун тардыы дьиҥ классикатын, ол эбэтэр, хомус тардыытын үйэлээх үгэһин сүтэрбэккэ, харыстаан, чөл тутан, ыччаты бу дьикти муусукаҕа сыһыарбыт киһи диэн сыал-сорук туруоран, икки сыл устата салгыы түөрт түһүмэххэ хомус тардыы үөрүйэхтэригэр уһуйар үлэни ыытыаҕа.
Ааһан эрэр сыл биир дьикти, сонун тэрээһинэ — быһайын, Бордоҥ нэһилиэгэр Хомус ыһыаҕа ыһыллыыта. Биһиги улууспут устуоруйатыгар урукку өттүгэр хаһан да буолбатах сабыытыйа эбит. Онно сүүсчэкэ ахсааннаах киһи күргүөмүнэн хомустаабытын хатылыыр дьикти түгэни көрөөрү, улууска быйылгы хомус күннэрин аһыллыытын Бордоҥ нэһилиэгэр былааннаан, сүүс көстөөх сири чымаан тымныыга аллараанан айаннаан кэллибит диэн сынньанан сыппакка, улуус култуураҕа салалтатыттан Саргылана Дмитрьевна Меркурьева, Надежда Андреевна Егорова арыалдьыттаах куораттан кэлбит айар бөлөх киэһэ 6 чааска култуура киинигэр икки массыынанан кэллибит. Киирээти кытта, ыалдьыты көрсүү сиэрин-туомун толорон, айах тутан, арыаллаан киллэрэн, республика киэн туттар бастыҥ үлэлээх «Айыллаан» култуура киинин салайааччылара кэргэннии Мария, Василий Спиридоновтар тэрийбит дьикти кэрэ ырыалаах-тойуктаах, үҥкүүлээх-битиилээх, дьүрүскэн хомус тыаһыгар уйдарар балтараа чаастаах кэнсиэри биир тыынынан көрдүбүт. Быһайыҥҥы ыһыахха икки саастаах оҕотуттан аҕыс уон алта саастаах аарыма кырдьаҕаһыгар тиийэ күргүөм тардыбыт буоллахтарына, бу киэһэ сүүс биэс киһи сценаҕа тахсан хомус тарта. Ол кэннэ, дьэ, сунтаардар ыалдьытымсах үгэстэринэн, сахалыы саламааттан саҕалаан, араас булт аһа тардыллыбыт сандалылары тула олорон, сэһэн-сэппэн тимэҕин төлө тартыбыт. Бордоҥ нэһилиэгин баһылыга Черепанов Гаврил Олегович нэһилиэк олоҕун, сонунун кэпсээн астыннарда, таарыччы, кылыһах охсор нарын куоластаах ырыаһыт эбитин истэн сөхтүбүт. Бордоҥ нэһилиэгин дьонугар-сэргэтигэр, «Айыллаан» сырдык куттаах ырыаһыт салайааччыларыгар, Мария, Василий Спиридоновтарга бэртээхэй тэрээһиннэригэр махталбыт улахан!
Түөлбэ хомуһун сайдыытын устуоруйатыгар кэнники сылларга уустар, хомусчуттар олохторун, айар үлэлэрин чинчийиигэ, оскуола оҕотун НПК-рын тэрийиигэ улуус иһигэр үлэлии олорор музейдар төһүү күүс буолаллар. Ол туоһута — сыл ахсын ыытыллар хомус декадалара, быыстапкалары тэрийии, куруһуоктар үлэлэрэ, уруок таһынан хомуска сыһыаннаах араас түмсүүлэр, оҕо сынньалаҥ лааҕырдарыгар көмө — Элгээйи, Ыгыатта, Кутана, Күүкэй, Сунтаар, Тойбохой о.д.а. нэһилиэктэр музейдара ыытар үлэлэрэ. Сунтаар улууһугар түһүмэхтээх үлэбит өссө биир үктэл үрдүк кэрдиискэ тахсыыта — Г.Е.Бессонов Тойбохойдооҕу кыраайы үөрэтэр музей-комплексын иһинэн Хомус Хоһун тэрийэн аһыы буолар. Манна Түбэй-Дьаархаҥҥа Уус Төгүрүөнүгэр олорон уһаммыт аҕалаах уол Аппанаас, Баһылай Сыҥырыалар (130-100 саастаах хомус) былыргы хомустара, Элгээйи Хоротуттан норуокка биллибит аатынан Барылаан Уус (100-чэкэ саастаах), Тойбохойтон, Уһун-Күөлтэн, ким охсубута биллибэт сүүс иһэ-таһа саастаах хомустар көрдөрүүгэ турдулар. Саха уустара охсубут 50-ча хомустан аҥара — Сунтаар хомуһа. Итини сэргэ Саха сиригэр хомус сайдыытын бүтүннүүтүн көрдөрөр, Сунтаар улууһун хомуһун устуоруйатын сырдатар, нэһилиэк урукку-хойукку хомусчуттарын кэпсиир истиэндэлэр, хомус туһунан литература тардылынна. «Маннык тэрээһин, туох да саарбаҕа суох, саха хомуһун сайдыытын историятыгар эрэ суруллубакка, Россия атын да регионнарыгар, ону таһынан тас дойдулар хомуһунан дьарыгырар уопсастыбаннай тэрилтэлэрин биир ситим үлэлэригэр дьоһуннаах бэлэх буолуоҕа. Инникитин, бу саҥа тэриллии саха хомуһун оҥорбут уус киһи, муусукатын сайыннарбыт хомусчут туһунан билиибит кэҥээн иһэригэр көмөлөөх буолуоҕар саарбахтаабаппын», — диэн ыалдьыппыт И.Е.Алексеев- Хомус Уйбаан Хомус Хоһо аһыллыбыт суолтатын бэлиэтээн эттэ.
Элгээйитээҕи С.А.Зверев аатынан фольклор музейа Сунтаарга хомус үлэтин саҕалыырга, тэрийэргэ боччумнаах кылаатын киллэрбитэ. Музейга 2006 сыллаахха улууска оскуола оҕолоругар НПК уонна «Дьүрүһүй, сахам хомуһа» бэстибээл аан маҥнай тэриллибитэ. Бу тэрээһин улуус хомуһун устуоруйатыгар биллэр-көстөр кылаатын киллэрбит С.А.Зверев-Кыыл Уолун ансаамбылын хомусчуттарын аатын үйэтитэр, хомус тардыытын үгэстэрин утумнуур үлэҕэ олук охсубута. Оччолорго чөкө эрээри, ылар суолтатынан улахан саҕахтары арыйар тэрээһиҥҥэ кыттыбыт оскуола оҕолорун хаартыскалара билигин бу музейга көрдөрүүгэ тураллар. Биһиги биир дойдулаахпыт, ХИФУ бэрэпиэссэрэ, филология билимин дуоктара, культуролог Л.С.Ефимова «Сунтаар — Олоҥхо дойдута» көмүс серия таһаарыытын «Хомус хоҥкунуур тойуга» кинигэтигэр аан тылын суруйарыгар: «С.А.Зверев-Кыыл Уола төрөөбүт дойдутугар, бүтүн саха норуотугар кэриэс кэбиспит биир кэрэ ырата кэнчээри ыччатынан ыллыктанан, ситэн-хотон эрэрэ махталлаах суол буолар. Ол курдук, бу матырыйаалга олоҕуран, биһиги, сунтаардар, дойдубутугар хомус тардыытын оскуолата баар этэ диэн, билим эйгэтигэр сэниэлээхтик этэр кыахтанныбыт», — диэбитэ улууспутугар оҕо аймахха, ыччакка түөлбэ хомуһун чинчийиигэ, үгэстэрин олохсутууга уонна үйэтитиигэ туһуламмыт өр сыллаах үлэбит үнүгэстэрэ тыллыы, сайдыы үктэлигэр ыттан, кэлэр көлүөнэ саха хомуһун туһунан билиини үксэтэр, төрүт дорҕоонун баһылыыр, байытар суолга тахсыбытын туоһулуур. Элгээйитээҕи музей ыытар үлэтин Хомус Күннэригэр кэлэн кытта сылдьар дэлэгээссийэ үрдүктүк сыаналаата, махтал тылларын эттэ.
Ааспыт сылтан хомус тэрээһиннэригэр сонун уонна киһини үөрдэр көстүү — оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах тэрилтэлэр иитиллээччилэрэ улуус хомуһун бэстибээллэригэр, үөрэҕирии ыытар НПК-ларыгар көхтөөхтүк кыттыылара буолар. Сааскы күрэххэ Сунтаартан 1 №-дээх «Туллукчаан» оҕо саадын «Күөрэгэй» ансаамбыла (сал. Е.Н.Иванова, П.И. Константинов), 5 №- дээх «Ньургуһун» саадыттан «Үнүгэсчээн» ансаамбыл (сал. Т.А.Алексеева), Хороттон «Хаарчаана» оҕо саадын кырачаан хомусчуттара (сал. Н.А.Гуляева), Кутанаттан Н.В.Крыжановскай аатынан «Мичээр» оҕо саадыттан эдэркээн хомусчуттар кэлэн (сал.А.Д.Федорова) ситиһиилээхтик кыттыбыттара. Бу сырыыга Сунтаардааҕы «Ньургуһун» оҕо саада биһиги айар бөлөхпүтүн ыалдьыттата ыҥырда уонна дьикти бэлэхтээх тоһуйда. Кырачааннар олоҥхо толорорго холоноллор эбит, эбиитин этэн «доллоһуталлара» хомус доҕуһуоллаах! Бу сабыс-саҥа үлэҕэ киирбит улуус киинин кырачааннарын билиҥҥи олох сиэринэн элбэх тылга эрэ буолбакка аан дойду норуоттарын култууратын билиһиннэрэр (полилингвальнай) уһуйар, иитэр-үөрэтэр аныгылыы хайысханы тутар 240 оҕо хараллар уораҕайыгар, саха ырыата-тойуга, олоҥхото, хомуһа күннээҕи олохторугар сатабыллаахтык, сэргэхтик киирбитэ үчүгэйиэн! «Быр» курдук сылаас дьиэҕэ-уокка, иитээччи сымнаҕас илиитигэр биэбэйдэнэн, норуот инники кэскилэ үөрэн-көтөн мичилиһэн, саҥаран-иҥэрэн чаҕааран биһиги куппутун туттулар, сүргэбитин көтөхтүлэр. Хомус музейыттан илдьэ барбыт омук хомуһун араас бэйэлээх тыаһын истэн сөҕүөхтэринэн сөхтүлэр. Оҕо саадын үлэһиттэригэр (сэб. С.Д. Руфова, иитэр-үөрэтэр салаа хамаандатыгар метод. Т.М. Саввинова, М.И. Томская), фольклор уһуйааччытыгар Н.В.Спиридоноваҕа, хомустаах олоҥхо туруорааччы Т.А.Алексееваҕа барҕа махтал тылларын этэбит!
Кэлэр өттүгэр улуустааҕы култуура, үөрэх тэрилтэлэрин былааныгар киллэрэн, аан дойду таһымыгар тахсыбыт саха виртуоз хомусчуттарын айар мастарыскыайдарын аҕаларга кэпсэтэбит, республикаҕа, Россияҕа биллэр кэлэктииптээх бастыҥ педагогтар, уһуйааччылар үлэлэрин сырдатыахпыт, кинилэр саха билиҥҥи хомус тардар оскуолатын үөрэҕин методикатыгар киллэрбит, айбыт-туппут суолларын-иистэрин билиһиннэриэхпит. Итини сэргэ, улуус иһигэр кэнники сылларга үлэлээбит «Саха хомуһун охсууга, тардыыга түөлбэ үгэһин сөргүтүү, сайыннарыы» хайысхабытын кэҥэтэн, дириҥэтэн, оскуола оҕотун, уһуйаан-учууталлары билим эйгэтигэр толору киллэрэргэ туһуланар тэрээһиннэри салгыы ыытар сорук турар.
Дьэ, ити курдук, элбэх ситиһиини, үүнүүнү-сайдыыны аҕалбыт ааһан эрэр сылбытын атаараары олорон, ахсынньы аам-даам тымныытын аахсыбакка, ыраах сиртэн анаан-минээн саха хомуһун туһа диэн айаннаан кэлэн, саҥа дьылы көрсө ХОМУС ТҮҺҮЛГЭТИН тэриспит биир идэлээхтэрбэр, Дьокуускайдааҕы Хомус түмэл- киинин үлэһиттэригэр, көрү-нары көҕүлүттэн туппут дойдум дьонугар, сүрүн тэрийээччилэригэр: Оҕо дьоҕурун сайыннарар киин директорыгар А.В.Антоноваҕа, иитэр үлэҕэ солбуйааччы А.П. Яковлеваҕа, фольклор, хомус учууталыгар Т.Н.Спиридоноваҕа, култуура салайааччыларыгар С.В. Конобуловаҕа, С.Д.Меркурьеваҕа, норуот айымньытын исписэлииһигэр Н.А.Егороваҕа, улуустааҕы Олоҥхо дьиэтин тэрийээччилэригэр (дир. солб. Г.М.Васильева), ускуустуба оскуолатын кэлэктиибигэр (дир. А.К.Степанов, учууталлар В.А.Уаров, С.М.Нохсорова), «Ньургуһун» оҕо саадын кэлэктиибигэр (зав. С.Д.Руфова) Сунтаардааҕы С.А.Зверев-Кыыл Уолун аатынан холбоһуктаах Түмэл үлэһиттэригэр (дир. А.А Федорова), Элгээйитээҕи С.А.Зверев-Кыыл Уолун аатынан фольклор түмэлигэр (дир. К.П.Семенова), Тойбохойдооҕу Г.Е.Бессонов историяны, кыраайы үөрэтэр комплексын (дир.В.Г.Саввинов) кэлэктиибигэр, Тойбохой нэһилиэгин администрациятыгар (баһылык И.А.Попов), Бордоҥ нэһилиэгин администрациятыгар (баһылык Г.О.Черепанов), «Айыллаан» култуура киинин салайааччыларыгар Мария, Василий Спиридоновтарга уонна кэнсиэрди тэрийэн, салайан ыыппыт «Партизан» култуура киинин үлэһиттэригэр (дир. Ю.Д. Очосовка), тиэйбит-таспыт, көмөлөспүт үтүө үлэһит суоппар уолаттарбытыгар Д.А.Егоровка, М.С.Григорьевка, уот-күөс, муусука, көмпүүтэр үлэһиттэригэр — барыларыгар саха хомуһугар сүгүрүйээччилэр ааттарыттан уонна бырайыак ааптара махтал бастыҥ тылларын этэбит.
Саха хомуһа барахсан кэрэҕэ, ырааска көтүтэр алыба өлбөт-сүппэт үйэлэннин, быстыбат төлкөлөннүн!
А.К.Никитина, СӨ култууратын туйгуна,
«Саха хомуһун үгэстэрин үйэтитии» бырайыак ааптара,
улууска хомус үлэтин сүрүннээччи.
