«УТУМ УУС» ТИМИР УУСТАРЫГАР ЫЫТЫЛЛАР
КҮӨН-КҮРЭС ТОСХОЛЛОРО
- Буолар сирэ: Нерюнгри куорат, «Таастаах» этнографическай
комплекс, уус түһүлгэтэ. - Буоларкүнэ-дьыла: от ыйын 3-5 күннэрэ, 2025 с.
Уус түһүлгэтин арыллыытаот ыйын 3 күнэ, 17.00 ч. - Сыала-соруга:
3.1. кэлэр кэнэҕэски ыччакка тимир уустарын үгэс буолбут тимири
уһаарар сатабылларын тириэрдии;
3.2. тимир уустарын былыр-былыргыттан кичэйэн, харыстаан аҕалбыт
тимири уһаарар ньымаларын сөргүтүү, киэҥ эйгэҕэ таһаарыы;
3.4. саҥа кэскиллээх тимир уустарын көрүү, сатабылларын үрдүк
таһымҥа таһаарыы;
3.5. айар-тутар, үлэлиир үгэс буолбут түһүлгэни тэрийии;
3.6. айар талааннаах норуот маастардарын,тимир уустарын өйөөһүн,
саҥа ааттары арыйыы;
3.7. уустары салайар судаарыстыбаннай тэрилтэлэр өйөбүллэрин
түстээһин. - Тимири уһаарыы:
4.1. Буолар күнэ-дьыла: от ыйын 3 күнэ, 2025 с.
4.2. Буолар кэмэ: 11.00 ч.
4.3. Бэлэмнэнии эрдэттэн ыытыллар ирдэбиллэрэ:
4.3.1. уһаарар оһоҕу бэлэмнээһин;
4.3.2. көмөрү аҕалыы;
4.3.3. күөрт туруоруута;
4.3.4. тимирдээх тааһы бытарытыы.
4.4. Түһүлгэ арчыта:
4.4.1. уһаарар оһоҕу уматыы сиэрэ-туома — 11.00 ч.;
4.4.2. болгуону таһаарыы — 19.00 ч. - «Батыйа – эр хоһуун санаа уонна үрдүк таһым бэлиэтэ»:
5.1. Буолар күнэ-дьыла: от ыйын 04 күнэ, 2025 с.,14.00ч., киин түһүлгэ.
5.2. Күөн-күрэс ирдэбиллэрэ:
5.2.1. кыттааччы 18 үөһэ саастаах буолара ирдэнэр;
5.2.2. кыттааччы саха батыйатын төрүт быһыытын-таһаатын тутуһан,
саха болгуо тимириттэн охсон ирдэбилгэ эппиэттиир гына оҥорон аҕалыахтаах;
5.2.3. батыйабиитинуһуна 270 мм(угугардиэри), туурата 250 мм;
5.2.4. угун уһуна 500 мм, тиит эбэтэр хатыҥ мастан оҥоһуллубут
буолуохтаах;
5.2.5. биитин өнчөҕүн халыҥа 12 мм — төрдүн диэки, төбөтүн диэки — 5
мм, биитин кэтитэ 50 мм, кыыннаах буолара ирдэнэр;
5.2.6. кыттааччы сахалыы таҥастаах буолар.
5.3. Биһирэбил көрүҥнэрэ:
I, II, III Үрдэллэр, анал ааттар. Дьүүллүүр Сүбэ быһаарыыта бүтэһиктээх,
бэрэссэдээтэл мөккүөр түгэнигэр икки куоластаах. Бары кыттааччыларга Туоһу
сурук туттарыллар.
5.4. Тэрээһиҥҥэ кыттыы ирдэбиллэрэ:
5.4.1. кыттыы иһин төлөбүр: 1000 солк. (буолар күнүгэр төлөнөр);
5.4.2. кыттааччы айанын, хонугун, аһылыгын ороскуотун бэйэтэ уйунар;
5.4.3. кыттааччы паспорын, ИНН, СНИЛС куопуйаларын илдьэ кэлэр.
5.5. Сүрүннээччилэр:
Кожушник Жанна Геннадьевна, Нерюнгри оройуонун култуураҕа уонна
искусствоҕа салаатын салайааччытын солбуйааччы, 8 (914) 282-92-62;
Терентьев Александр Зиновьевич — Айгын Уус (СӨ «Уустарын
сойууһа»), 8 (964) 077-45-55.
5.6. Күөн-күрэскэ сурутуу:
5.6.1. Сайаапкалары 2024 с. бэс ыйын 25 күнүгэр дылы
olonkho25neru@mail.ru уонна Aigynuus@gmail.com. ыытыллар. Кыттааччылар
бэлиэтэниилэрэ күөн-күрэс түһүлгэтигэр ыытыллар. Толоруу бэрээдэгин
тэрийээччилэр быһаараллар.
5.7. Күөн-күрэс Тосхоло https://mku-ukii.ru уонна
https://olonkhotheater.ru, http://minkult.sakha.gov.ru сайтарга баар буолар. - «Быһах – эр киһи кутун күүһэ» саха быһаҕын оҥоруу
6.1. Күөн- күрэс ирдэбиллэрэ:
6.1.1. кыттааччы 18 үөһэ саастаах;
6.1.2. быһаҕы уус дьиэтигэр оҥорон аҕалар. Тимир уустарын төрүт
үгэстэрин сөргүтэн, саха быһаҕын биитэ саха болгуо тимириттэн охсуллан
оҥоһуллубут буолуохтаах.Биитэ: уһуна — 150 +/-2 мм, халыҥа 4-5 мм, кэтитэ
2,2-2,4 мм; Уга: уһуна — 140-150, кэтитэ — 3,5-3,8, халыҥа — 2,2-2,5; Кыына:
кутуруктан оҥоһуллар, хататтаах.
6.1.3. уус бэйэтин анал бэлиэтин биитигэр охсубут буолуохтаах;
6.1.4. быһах тас көрүҥэ, сытыыта, кылаанын тутуута, оҥоһуллубут
сатабыла көрүллэр;
6.1.5. бастаабыт быһах Түмэлгэ бэлэхтэнэр;
6.1.6. кыттааччы сахалыы таҥастаах буолар.
6.2. Биһирэбил:
I, II, III Үрдэллэр, анал ааттар. Дьүүллүүр Сүбэ быһаарыыта бүтэһиктээх,
бэрэссэдээтэл мөккүөр түгэнигэр икки куоластаах. Бары кыттааччыларга Туоһу
сурук туттарыллар.
6.3. Тэрээһиҥҥэ кыттыы ирдэбиллэрэ:
6.3.1. кыттыы иһин төлөбүр: 1000 солк. (буолар күнүгэр төлөнөр);
6.3.2. кыттааччы айанын, хонугун, аһылыгын ороскуотун бэйэтэ уйунар;
6.3.3. кыттааччы паспорын, ИНН, СНИЛС куопуйаларын илдьэ кэлэр.
6.4. Сүрүннээччилэр:
Кожушник Жанна Геннадьевна, Нерюнгри оройуонун култуураҕа уонна
искусствоҕа салаатын салайааччытын солбуйааччы, 8 (914) 282-92-62;
Терентьев Александр Зиновьевич — Айгын Уус (СӨ «Уустарын
сойууһа»), 8 (964) 077-45-55.
6.5. Күөн-күрэскэ сурутуу:
6.5.1. Сайаапкалары 2024 с. бэс ыйын 25 күнүгэр дылы
olonkho25neru@mail.ru, Aigynuus@gmail.com ыытыллар.Кыттааччылар
бэлиэтэниилэрэ күөн-күрэс түһүлгэтигэр ыытыллар. Толоруу бэрээдэгин
тэрийээччилэр быһаараллар.
6.6. Күөн-күрэс Тосхоло https://mku-ukii.ru уонна
https://olonkhotheater.ru, http://minkult.sakha.gov.ru сайтарга баар буолар. - Саха Өрөспүүбүлүкэтин хомус уустарын икки ардыларыгар
ыытыллар «Хомус үөскүүр дьиктитэ» күрэхтэһии балаһыанньата:
7.1. Сыала:
7.1.1. Саха хомуһа охсуллар ньыматын сөргүтүү, тилиннэрии уонна
тарҕатыы.
7.2. Кыттааччы сааһа: 18 сааһыттан үөһэ.
7.3. Хомус кээмэйэ:
7.3.1. саха хомуһун үгэс быһыыта-таһаата уонна кээмэйэ
булгуччулаахтык тутуһуллуохтаах:
куорпуһун уһуна (тылын киллэрбэккэ туран) – 9,5 – 10 см;
тиэрбэс тас кэтитэ – 3,6 – 3,8 мм;
тиэрбэс халыҥа – 0,3 – 0,4 мм;
сыҥаах төбөтүнэн халыҥа – 0,2 – 0,3 мм;
тылын уһуна – 9,7 – 10,2 см;
хомус сыҥааҕын ис кырыытын быһа чочуйар (сыалыйалыыр) бобуллар.
7.4. Күрэхтэһии ыытыллыытын бэрээдэгэ:
7.4.1. кыттааччы болгуоттан үрдүк тыастаах хомуһу эрдэ бэлэмниир,
тылын олордор уонна күрэхтэһии саҕаланыыта дьүүллүүр сүбэҕэ туттарар;
7.4.2. кыттааччы каатанка тимиртэн охсуллубут хомус куорпуһун эрдэ
охсон аҕалар. Тэрийээччи хомус тылын тимирин биэрэр. Кыттааччы күрэхтэһии
кэмигэр намыһах тыастаах хомуһу охсон таһаарар;
7.4.3. тэрийээччи, күрэхтэһии саҕаланыан иннинэ, хомустарга анал бэлиэ
охсор;
7.4.4. кыттааччылар хомустарын охсон бүтэрдэхтэринэ, хомустар
тыастарын бэрэбиэркэлээһин саҕаланар;
7.4.5. кыттааччы 3 мүнүүтэ устата икки хомуһугар бэйэтэ тардар эбэтэр
атын хомусчукка тартарара көҥүллэнэр;
7.4.6. уһанарга анал таҥастаах (түһүлүк, ачыкы) буолара ирдэнэр;
7.4.7. сахалыы таҥас кэтэрэ биһирэнэр;
7.4.8. Олоҥхо Ыһыаҕын урукку кыайыылаахтара саҥа хомус охсон
кытталлара көҥүллэнэр;
7.4.9. тургутуу түмүгүнэн кыайыылаах тахсыбыт хомустар (I, II, III
миэстэлээхтэр) Нерюнгри куорат кыраайы үөрэтэр түмэлигэр бэлэх
быһыытынан туттарыллаллар.
7.5. Дьүүллүүр сүбэ сыанабыла:
7.5.1. хомус охсуллуутун ирдэбилгэ эппиэттиир хаачыстыбатынан.
Дьүүллүүр сүбэ быһаарыыта боротокуолланар, көтүллүбэт. Мөккүөрдээх
түгэҥҥэ дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлин куолаһа быһаарар оруолу ылар.
7.6. Биһирэбил:
I, II, III Үрдэллэр, анал ааттар. Дьүүллүүр Сүбэ быһаарыыта бүтэһиктээх,
бэрэссэдээтэл мөккүөр түгэнигэр икки куоластаах. Бары кыттааччыларга Туоһу
сурук туттарыллар.
7.7. Тэрээһиҥҥэ кыттыы ирдэбиллэрэ:
7.7.1. кыттыы иһин төлөбүр 1000 солк. (буолар күнүгэр төлөнөр);
7.7.2. кыттааччы айанын, хонугун, аһылыгын ороскуотун бэйэтэ уйунар,
эбэтэр тэрийэн ыытар тэрилтэ;
7.7.3. кыттааччы паспорын, ИНН, СНИЛС куопуйаларын илдьэ кэлэр.
7.8. Сүрүннээччилэр:
Кожушник Жанна Геннадьевна, Нерюнгри оройуонун култуураҕа уонна
искусствоҕа салаатын салайааччытын солбуйааччы, 8 (914) 282-92-62;
Готовцев Роман Ильич – Мындыр Уус (СӨ «Уустарын сойууһа»), 8 (924)
661-19-86.
7.9. Күөн-күрэскэ сурутуу:
7.9.1. Сайаапкалары 2024 с. бэс ыйын 25 күнүгэр дылы
olonkho25neru@mail.ru, Aigynuus@gmail.com ыытыллар. Кыттааччылар
бэлиэтэниилэрэ күөн-күрэс түһүлгэтигэр ыытыллар. Толоруу бэрээдэгин
тэрийээччилэр быһаараллар.
7.10. Күөн-күрэс Тосхоло https://mku-ukii.ru уонна
https://olonkhotheater.ru, http://minkult.sakha.gov.ru сайтарга баар буолар.
ПОЛОЖЕНИЕ РЕСПУЬЛИКАНСКОГО
КОНКУРСА КУЗНЕЦОВ «УТУМ УУС»
- Место: г. Нерюнгри, этнографический комплекс «Таастаах», тюсюлгэ
кузнецов. - Дата: 3-5 июля 2025 г.
Открытие тюсюлгэ 3 июля, 17.00 ч. - Цели и задачи:
3.1. популяризация культурно-исторического наследия кузнечного
ремесла, возрождение традиций;
3.2. выявление талантливых народных умельцев и мастеров;
3.3. мотивация талантливых мастеров кузнечного дела, повышение
мастерства;
3.4. приобщение талантливой молодежи к традициям старинного
кузнечного ремесла народа саха;
3.5. продвижение качественных изделий народных умельцев и мастеров;
3.6. создание условий для сохранения и развития традиционного
кузнечного ремесла;
3.7. привлечение внимания государственных структур к проблемам
кузнечного дела. - Мастер-класс по выплавке железа:
4.1. Дата проведения: 3 июля 2025 г.
4.2. Подготовка к выплавке проводится заранее (подготовка сыродутной
печи к выплавке, установка мехов для поддува, подготовка древесного угля,
поиск руды, отбор, измельчение руды).
4.3. Обряды тюсюлгэ:
11.00 ч. Церемония зажжения сыродутной печи, обряд благословления
кузнецов, засыпка первой партии измельченной руды;
19.00 ч. Извлечение крицы из печи, поковка крицы, деление крицы. - Конкурс мастеров-изготовителей хомуса (варган) «Хомус үөскүүр
дьиктитэ» («Чудо рождения хомуса»):
5.1. Цель:
5.1.1. возрождение и популяризация методов традиционного
изготовления хомуса.
5.2. Требования к изготовлению хомуса:
5.2.1. хомусы изготавливаются с соблюдением традиционных форм и
следующих варьируемых параметров:
длина корпуса (без учета длины язычка) (хомус куорпуһун тылын
киллэрбэккэ туран уһуна) – 9.5 см; — 10 см.;
диаметр кольца (тиэрбэс тас кэтитэ) – 3,6 см. – 3,8 см.;
толщина кольца (тиэрбэс халыҥа) – 3,5мм – 4 мм.;
толщина основания стержней (сыҥаах төрдүн халыҥа) – 4,5мм — 5 мм.;
толщина кончиков стержней (сыҥаах төбөтүн халыҥа) – 2,5 мм – 3 мм.;
общая ширина основания стержней (Сыҥаах төрдүн уопсай кэтитэ) –
1,70см. – 2,0 см.;
- общая ширина кончиков стержней (Сыҥаах төбөтүн уопсай кэтитэ) –
0,80см – 1см.; - длина язычка (Тыл уопсай уһуна) – 10 см. — 10,4 см;
- длина кончика язычка (Хохуоратын уһуна) – 1,5 см – 2 см.;
- диаметр завитка кончика язычка (Чыычаах кээмэйэ) – 1,8 мм.;
- не разрешается вытачивание внутренних дек снизу на 1/3 части
(«сыалыйалыыр» бобуллар).
5.3. Порядок проведения конкурса:
5.3.1. конкурсант приносит с собой:
готовый хомус из кричного железа (не тигельный булат) по канонам,
указанным выше;
заготовленный из простого железа (катанка 8мм) 1 корпус для
конкурсной работы;
5.3.2. организаторами на месте проведения конкурса выдается заготовка
язычка хомуса;
5.3.3. конкурсант на месте завершает изготовление хомуса низкой и
высокой тональности по канонам Амынньыкы Уус и представляет перед
членами жюри.
5.3.4. Оценивается качество изготовления с учетом всех требований
изготовления хомуса. Решение жюри оформляется протоколом, обсуждению не
подлежит. Председатель жюри имеет два голоса.
5.4. Условия для участия на конкурсе:
5.4.1. принимают участие мастера, достигшие 18 лет;
5.4.2. обязательно наличие средств индивидуальной защиты (СИЗ),
инструментов для работы;
5.4.3. победители предыдущих конкурсов Ысыаха Олонхо участвуют с
новыми работами;
5.4.4. организационный взнос — 1000 руб. (оплата в день конкурса);
5.4.5. участник предоставляет копии паспорта, ИНН, СНИЛС;
5.4.6. проживание, проезд и питание за счет направляющей стороны;
5.4.7. приветствуется традиционная национальная одежда.
5.5. Подведение итогов:
5.5.1. Присуждаются призовые I, II, III места, номинации, специальные
призы. Всем участникам конкурса вручается Сертификат участника.
5.6. Координаторы:
Кожушник Жанна Геннадьевна, заместитель начальника Управления
культуры и искусства Нерюнгринского района, 8 (914) 282-92-62;
Готовцев Роман Ильич – МындырУус (Союз кузнецов Республики Саха
(Якутия), 8 (924) 661-19-86.
5.7. Заявки на участие принимаются: до 25 июня по адресу
olonkho25neru@mail.ru и Aigynuus@gmail.com.
5.8. Положение конкурса размещается на сайтах:
https://olonkhotheater.ru, https://mku-ukii.ru, http://minkult.sakha.gov.ru.
- Конкурс мастеров-изготовителей батыйа-пальмы «Батыйа – эрхоһуун сана уонна үрдүк таһым бэлиэтэ» («Батыйа – символ мужества и
благородства»):
6.1. Цель:
6.1.1. возрождение и популяризация кузнечного дела, повышение
мастерства кузнецов.
6.2. Требования к изделию:
6.2.1. конкурсант предоставляет для жюри заранее изготовленное
изделие, выполненное с учетом следующих требований:
материал клинка- кричное железо (тигельный булат не допускается);
клинок: длина — 270 мм, длина хвостовика -250 мм, толщина у
основания- 12мм, толщина у кончика — 5 мм, ширина клинка — 50 мм;
рукоятка: длина — 500 мм, материал — лиственница или береза;
обязательное наличие ножны;
наличие клейма мастера.
6.3. Критерии оценивания:
6.3.1. соблюдение всех требований изготовления согласно положению
конкурса;
6.3.2. выявление прочности, колюще-режущих возможностей изделия по
итогам всех этапов испытания. Решение жюри оформляется протоколом,
обсуждению не подлежит. Председатель жюри имеет два голоса.
6.4. Условия для участия на конкурсе:
6.4.1. участвуют мастера, достигшие 18 лет;
6.4.2. победители предыдущих конкурсов Ысыаха Олонхо участвуют с
новыми работами;
6.4.3. организационный взнос — 1000 руб. (оплата в день конкурса);
6.4.4. участник предоставляет копии паспорта, ИНН, СНИЛС;
6.4.5. проживание, проезд и питание за счет направляющей стороны.
6.5. Подведение итогов:
6.5.1. Присуждаются призовые I, II, III места, номинации, специальные
призы. Всем участникам конкурса вручается Сертификат участника.
6.6. Координаторы:
Кожушник Жанна Геннадьевна, заместитель начальника Управления
культуры и искусства Нерюнгринского района, 8 (914) 282-92-62;
Терентьев Александр Зиновьевич – Айгын Уус (Союз кузнецов
Республики Саха (Якутия), 8 (964) 077-45-55.
6.7. Заявки на участие принимаются: до 25 июня по адресу
olonkho25neru@mail.ru и Aigynuus@gmail.com.
6.8. Положение конкурса размещается на сайтах:
https://olonkhotheater.ru, https://mku-ukii.ru, http://minkult.sakha.gov.ru. - Конкурс по изготовлению ножа оленеводов «Быһах – эр киһи
кутун күүһэ» («Нож – символ силы мужского духа»):
7.1. Цель:
7.1.1. возрождение и популяризация кузнечного дела, повышение
мастерства кузнецов.
7.2. Требования к изделию:
7.2.1. к конкурсу допускаются готовые изделия. Обязательно наличие
клейма мастера;
7.2.2. клинок: материал клинка кричное железо (тигельный булат не
допускается), длина – 150 +/-2 мм, ширина – 20-22 мм, толщина обуха — 3,5-4
мм;
7.2.3. рукоять: материал — березовый капокорень (карельская береза не
допускается), длина — 130-140 мм, ширина — 35-38 мм, толщина — 22-25 мм;
особая форма рукояти;
7.2.4. ножны: традиционная технология изготовления ножен из бычьего
хвоста и дерева с кресалом.
7.3. Условия для участия на конкурсе:
7.3.1. участвуют мастера, достигшие 18 лет;
7.3.2. требуется наличие выставочных изделий;
7.3.3. приветствуется национальная одежда или единая форма команды
представляющего улуса.
7.3.4. организационный взнос — 1000 руб. (оплата в день конкурса);
7.3.5. участник предоставляет копии паспорта, ИНН, СНИЛС;
7.3.6. проживание, проезд и питание за счет направляющей стороны.
7.4. Подведение итогов:
7.4.1. Оценивается соблюдение всех требований к изготовлению
изделия, внешний вид ножа, острота, соблюдение технологий. Присуждаются
призовые I, II, III места, номинации, специальные призы. Всем участникам
конкурса вручается Сертификат участника. Решение жюри оформляется
протоколом, обсуждению не подлежит. Председатель жюри имеет два голоса.
7.5. Координаторы:
Кожушник Жанна Геннадьевна, заместитель начальника Управления
культуры и искусства Нерюнгринского района, 8 (914) 282-92-62;
Терентьев Александр Зиновьевич – Айгын Уус (Союз кузнецов
Республики Саха (Якутия), 8 (964) 077-45-55.
7.6. Заявки на участие принимаются: до 25 июня по адресу
olonkho25neru@mail.ru и Aigynuus@gmail.com
7.7. Положение конкурса размещается на сайтах:
https://olonkhotheater.ru, https://mku-ukii.ru, http://minkult.sakha.gov.ru. - Конкурс кузнецов по изготовлению колокольчика кэҥгилэн из
оленьего снаряжения «Өбүгэ үйэлээх ситимэ» («Живая нить традиций
предков»):
8.1. Цель:
8.1.1. пропаганда оленеводства, популяризация традиционного оленьего
снаряжения, способствование познанию быта, уклада жизни оленеводов.
8.2. Порядок проведения конкурса:
8.2.1. Колокольчик-кенгилян изготавливается как реконструкция
исконных традиционных изделий. Кузнецы данное изделие делают на месте
проведения конкурса, т.е.в тюсюлгэ кузнецов из латуни и из простого железа.
Материал предоставляет организатор конкурса. Участник приносит с собой все
необходимые инструменты для изготовления колокольчика-кэҥгилэн.
8.3. Условия для участия на конкурсе:
8.3.1. участвуют мастера, достигшие 18 лет;
8.3.2. организационный взнос — 1000 руб. (оплата в день конкурса);
8.3.3. участник предоставляет копии паспорта, ИНН, СНИЛС;
8.3.4. проживание, проезд и питание за счет направляющей стороны.
8.4. Подведение итогов:
8.4.1. Присуждаются призовые I, II, III места, номинации, специальные
призы. Всем участникам конкурса вручается Сертификат участника. Решение
жюри оформляется протоколом, обсуждению не подлежит. Председатель жюри
имеет два голоса.
8.5. Координаторы:
Кожушник Жанна Геннадьевна, заместитель начальника Управления
культуры и искусства Нерюнгринского района, 8 (914) 282-92-62;
Терентьев Александр Зиновьевич – Айгын Уус (Союз кузнецов
Республики Саха (Якутия), 8 (964) 077-45-55.
8.6. Заявки на участие принимаются: до 25 июня по адресу
olonkho25neru@mail.ru, Aigynuus@gmail.com.
8.7. Положение конкурса размещается на сайтах:
https://olonkhotheater.ru, https://mku-ukii.ru, http://minkult.sakha.gov.ru.